Werner Keym’in bu pozisyonda sorusu, birden daha az hamlede mat. Birden daha az hamlede kastedilen şey, geçerken alma hamlesinde iki piyon da şu anda tahtada ve alınmış olan piyon tahtadan alınacak. O zaman şah çekilmiş olacak ve mat olacak. Geçerken almanın olabilmesi için bir tarafın son hamlesinde bir piyonunu iki kare ileri sürmüş olması lazım. Tabii bu esnada hamlenin kimde olduğu da bulunacak. Problemi daha da zorlaştırmak için verilen pozisyonda bir sürü geçerken alma hamlesi mümkün durumda. Bunları tek tek inceleyelim.
İncelemeye başlamadan önce pozisyonla ilgili genel bilgilerimizi tazeleyelim. Beyazların bir fili (siyah karelerdeki) ve bir kalesi eksik. Bunun dışında 14 taşı da tahtada. Demek ki hiç piyon kaybetmemiş, bütün taşları orijinal, yani bir piyonunun sekizinci kareye erişmiş olması söz konusu değil. Siyahlar ise bir kale ve iki piyon kaybetmiş.
1. a5xb6
Geçerken alma hamlesinin hemen öncesinde bu pozisyon olmalı. Siyah b7 piyonu b5 karesine gelince beyaz a5 piyonu b6 karesine giderek b5 karesindeki siyah piyonu alacak. Şimdi bu pozisyonun kurallara uygun olup olmadığına bir bakalım.
Siyahların g3 ve g5 karelerindeki piyonları bunların en az birinin bir taş alıp bu hatta geldiğini gösteriyor.
Beyazların g4 ve g7 piyonları da bu hatta en az bir siyah taşın alındığını gösteriyor.
Siyah e3 ve beyaz e4 piyonları birbirlerini sollamışlar. Demek ki burada da en azından bir beyaz taş alınmış (en ekonomik durum siyahın f piyonunun bir beyaz taş alarak beyaz piyonun arkasına geçmesi).
Beyazın a5 piyonu ve siyahın a3 piyonu birbirlerini bir şekilde sollamışlar. Eğer siyah piyon sollamayı yapmışsa iki taş almış olmalı, çünkü b7 piyonu hala yerinde, bu siyah piyon ya a ya da c sütunundan a3 karesine ulaşmış olmalı, fakat bu durumda beyazların toplam üç taşı alınmış olmalı ki bu da olmamış. Demek ki beyaz piyon iki taş alarak a5 karesine ulaşmış. Peki bu beyaz piyon hangi taşları almış olabilir? En az bir piyon almış olduğu açıktır, çünkü siyahın üç taşının ikisi piyon ve beyaz piyon iki taş almış. Bu siyah piyonu ya b ya da a hattında aldığına göre bu siyah piyon o hatta gelirken de bir taş almış olmalı. Bu durumda siyah en az üç beyaz taş almış olur ki bu da pozisyona göre mümkün değil. Demek ki bu incelediğimiz geçerken alma hamlesi mümkün değil.
2. c5xb6
Beyaz g4 ve g7 piyonlarından en az biri g hattında bir siyah taş almış. Bundan başka beyaz c piyonları da iki siyah taş almış (a hattı ile c hattı arasındaki geçiş bu şekilde açıklanabilir). Bu durumda beyaz piyonlar başka taş almış olamaz. O zaman tahtadaki kalan gariplikleri siyah piyonların taş almalarıyla açıklayacağız. g3 ve g5 piyonları bir beyaz taş almış olmalı. e3 piyonu e4 beyaz piyonunun arkasına geçmek için bir beyaz taş almış olmalı. Son olarak da d5 piyonu d6 piyonunun arkasına geçmek için bir taş daha almış olmalı. Bu da toplamda 3 beyaz taş alınmış demektir ve mümkün değildir. Yani bu geçerken alma hamlesi de mümkün değil.
3. c5xd6
Bu pozisyon siyah d5 hamlesini yapmadan hemen önce. Beyaz piyonların konumundan b, c ve g hatlarında birer siyah taş alındığı açık. Bu durumda beyaz e6 filinin şah çekme durumu açıklamada zorluk çıkarıyor. c4 g8 hattında hareket etmiş olmalı ve bu da e6 karesinde bir siyah taş almış olmalı anlamına geliyor ama o zaman 4 siyah taş alındığından bu da olmuş olamaz. Evet, çözümdeki açıklama bu ama bence burada bir açık yer var. Beyaz fil bir taş almadan da şah çekebilir.
1. Ae7 d5 2. cxd6#
Evet at ile açarak şah çekmek mümkün. Bu hamle filin taş almasına ihtiyaç da bırakmıyor. a3 karesindeki piyon da oraya hiç taş almadan ulaşmış olabilir. Bunun için hareketine beyaz a5xb6 hamlesini yaptıktan sonra başlaması yeterli. Bu noktada çözüm konusunda karamsarlığa kapıldım ama aramaya devam etmekten başka yolum yoktu.
Siyahın g3 ve g5 piyonları her zamanki gibi bir beyaz taşın alınmış olduğunu gösteriyor. Ayrıca beyaz şimdiye kadar üç taş almış olduğundan e3 karesindeki siyah piyon buraya taş alarak gelmiş olmalı. e4 piyonu taş almış olamaz. e3 piyonu f hattından bir taş alarak buraya gelmiş olabilir. Her sorunun bir açıklaması var gibi gözüküyor ama bir sorun daha var. Siyahın e piyonuna ne olmuş?
Beyaz piyonlar siyahın e piyonunu alıp b, c ya da g hattına ulaşmış olamaz. Bunun için üçten fazla taş almış olmaları lazım. Siyah e3 piyonu da orijinal e piyonu olamaz, o zaman bu piyon tek başına iki beyaz taş almış olmalıydı. Kalan tek ihtimal beyaz e piyonunun sekizinci kareye o hattan ayrılmadan ulaşmış olması ama bu da mümkün değil çünkü beyaz e4 hiç taş almadığından o hattan ayrılmış olamaz ve siyah e piyonu bunun üzerinden atlamış olamaz. Demek ki bu pozisyon da mümkün değil.
4. e5xd6
Bir önceki pozisyona çok benzeyen bir durum. b, e ve g hattındaki çifte beyaz piyonlar üç siyah taşın alındığını gösteriyor. Bu seferki problem taş ise siyahın c piyonu. Beyaz piyonlar c piyonunu almış olamaz, o zaman en az biri en az iki taş almış olurdu. Yani toplamda üçten fazla siyah taş alınırdı. c3 karesindeki beyaz piyonun hiçbir taş almadığını da biliyoruz. Yani siyah c piyonu taş almadan son sıraya erişmiş olamaz. Siyahın e3 ve g hattındaki iki piyonları da siyahın bunlarla birer taş aldığını gösteriyor. Dolayısıyla siyahın c piyonu da bir taş almış olamaz. Demek ki bu pozisyon da mümkün değil.
5. d4xe3
Beyaz e4 hamlesini yapmadan hemen önceki pozisyon. Siyahın d ve g hattındaki piyonları iki tane beyaz taşın bunlar tarafından alındığını gösteriyor. İlk bakışta d3 karesindeki siyah filin bir üçüncü beyaz taşı alıp şah çektiğini düşünsek de e4 karesindeki atın f2 karesine gidebileceğini önceki durumlardan biliyoruz. Başka bir sorun var mı diye bakmaya devam etmeliyiz.
Beyazın b ve g hattındaki piyonları iki siyah taşı almıştır. d6 karesindeki beyaz piyon ise taş almamıştır, çünkü almış olsaydı iki taş alması gerekecekti. Komşu hatlardaki beyaz piyonlar hatlarında kalmış. Bu durumda da d4 ve d5 karelerindeki siyah piyonlar c ve e hatlarından gelmiş olmalı, yani bu iki piyon iki taş almış. Sonuçta siyah piyonlar üç beyaz taş almış olmalı, ki bu da problemle çelişmekte.
6. f4xe3
Burada da beyazın e4 hamlesinden önceki pozisyonu görüyoruz. Siyahın g hattındaki piyonlarından biri bir siyah taş almıştır. Beyazın d6 piyonu siyah piyonun arkasına geçmek için iki taş almış olsa toplam en az dört taş almış olacağından (b ve g hattındaki piyonlar toplam iki taş almıştır) d6 piyonu taş almamıştır. Siyah d5 piyonu beyaz piyonun arkasına geçerken bir beyaz taş daha almıştır.
Bu pozisyonda siyahın d piyonunun akıbetini merak etmeye başladım.
Beyazb6 karesinde bir beyaz taş almış ama bu piyon değil. Siyah d hattında ve g hattında taşlar aldığında siyahın c piyonu b hattına girmiş olamaz. Siyahın c piyonu d6 karesinde bir taş almış olabilir. Bu durumda siyahın d piyonu başka bir yerde alınmış olmalı ya da son sıraya erişmiş olmalı. Vezire taş almadan çıkamaz ama çünkü beyazın d piyonu hiç taş almamış, yani yolu sürekli kapatmış. Siyahın orijinal d piyonu da taş almış olamaz, yoksa beyaz en az üç taş kaybetmiş olurdu. Bu analize göre bu pozisyon da mümkün değil.
7. h4xg3
Burada beyazın g4 hamlesinden önceki pozisyonu görüyoruz. Beyaz b6 karesinde ve g dikeyinde birer siyah taş almış. Siyahın d5 ve e3 piyonları birer beyaz taş almış olmalı. Bu durumda siyahın kayıp diğer iki piyonu aynı hatta alınmış olamaz (beyaz 4 taş almış olurdu) ya da son sıraya erişmiş olamazdı (siyahın 4 taşı eksik olurdu). Bu pozisyon da mümkün görünmüyor.
8. f4xg3
Bu pozisyon beyazın g4 hamlesinden önceki pozisyonu gösteriyor. Kalan son ihtimalin artık doğru çözüm olması lazım. Bakalım bu pozisyona mantıklı bir açıklama bulabilecek miyim?
Beyaz a5xb6 ve hxg ile iki siyah taş almış. Siyahın h piyonu son sıraya ulaşmış olabilir. Ayrıca siyahın d piyonu da kendi hattında alınmış olabilir. Olası bir kaba senaryo şöyle olabilir.
a5xb6 (siyah kale alınmış)
ardından siyah piyon a7 … a3 şeklinde ilerlemiştir.
h6xg7 (siyah veziri almış olabilir) ve ardından h7…h1=V.
d7…d4 şeklinde siyah piyon ilerlemiştir. Sonra beyaz piyon e4 oynar ve bir ara da dxe3 ile siyah piyon beyaz fili alabilir. Bundan sonra beyaz da d2…d6 şeklinde piyonunu ilerleyebilir. Son olarak da siyah c6xd5 ile beyazın kalesini alabilir. Bu senaryoda beyazın e piyonu kendi başlangıç karesinde alınmış olmalı ki bu da mümkün.